Hoe ontstaat een angststoornis?

Een angststoornis kan in de kindertijd, in de puberteit of in de volwassenheid ontstaan. Er is meestal niet één specifieke oorzaak. Het gaat vaak om een combinatie van verschillende factoren. Dit noemen we ook wel risicofactoren. Risicofactoren vergroten de kans op het ontwikkelen van een angststoornis. Hier onder noemen we er een paar.

Persoonlijke eigenschappen. Bepaalde kenmerken kunnen een rol spelen bij het ontstaan van een angststoornis zoals bijvoorbeeld het temperament of de sociale vaardigheden van het kind.

Erfelijkheid. Angstklachten komen in bepaalde families meer voor omdat het in je genen zit. Als ouders of familieleden een angststoornis of andere psychische klachten hebben, is het kind kwetsbaarder voor het ontwikkelen van een angststoornis. 

Omgevingsfactoren. De omgeving waarin het kind opgroeit kan bepalend zijn voor het ontstaan van een angststoornis. Bijvoorbeeld wanneer er sprake is van een onveilige hechting of bij een overbeschermende opvoeding van ouders of verzorgers. 

Ingrijpende levensgebeurtenissen. Wanneer een kind een traumatische of negatieve ervaringen heeft meegemaakt kan dit de kans op een angststoornis vergroten. Denk bijvoorbeeld aan pesten (sociale angst), het overlijden van een ouder (separatieangst) of gebeten worden door een hond (specifieke fobie). Door deze gebeurtenissen kan het kind angstiger in het leven komen te staan.

Er zijn ook beschermende factoren. Dit zijn omstandigheden die het kind juist beschermen tegen het ontwikkelen van een angststoornis. Dit kunnen bijvoorbeeld persoonlijke eigenschappen zijn zoals zelfwaardering en zelfvertrouwen, een beschikbaar en steunend sociaal netwerk of gezonde coping-strategieën.

Wat kan je eraan doen?

Als de klachten het dagelijks leven verstoren en de ontwikkeling van het kind belemmeren is het verstandig om professionele hulp in te schakelen. Een verwijzing naar de jeugdhulpverlening kan worden geregeld via de huisarts of de gemeente (jeugdteam of sociaal wijkteam). Samen met de behandelaar wordt gekeken naar de juiste psychische hulp. 

Bij kinderen en jongeren is cognitieve gedragstherapie (CGT) de meest gebruikte en effectieve behandeling voor het voorkomen en verminderen van verschillende angststoornissen. CGT bestaat uit het identificeren en veranderen van angstige gedachten en het aanpakken van vermijdingsgedrag. Veel mensen die ergens bang voor zijn doen er alles aan om hun angst te vermijden. Op de korte termijn zorgt dit ervoor dat de angst afneemt. Op de lange termijn zorg je er echter voor dat de angst in stad gehouden wordt. Tijdens CGT leer je angstige gedachten te veranderen naar helpende gedachten. Een belangrijk onderdeel van CGT is exposure, waarbij het kind stapsgewijs wordt blootgesteld aan hetgeen waarvoor hij/zij bang is om de angst te overwinnen. Er wordt hier geoefend met het doorbreken van vermijdingsgedrag. Hierbij is het belangrijk dat het kind naast de therapie ook thuis blijft oefenen. 

De benadering verschilt per angststoornis. Hieronder geven we een paar voorbeelden:

• Sociale angst: Je leert om angstige gedachten te doorbreken en spannende situaties aan te gaan. Vaak denk je door sociale angst negatief over jezelf. Samen met de behandelaar ga je kritisch onderzoeken welke gedachten jij hebt en of deze wel kloppen. Daarnaast is het belangrijk dat je gaat oefenen met sociale situaties die je erg spannend vindt (exposure). Je gaat hierbij iets doen wat je heel ongemakkelijk of gênant vindt. Op deze manier zal je leren dat het gene waar jij bang voor bent dat gaat gebeuren, meestal niet gebeurt. De sociale angst zal hierdoor uiteindelijk afnemen.
   
• Specifieke fobie: Je gaat actief aan de slag met het veranderen van jouw angstige gedachten en gedrag. Zo ga je bijvoorbeeld bij hondenangst stapsgewijs oefenen met verschillende situaties. Dit kan beginnen met het kijken naar een hond, om vervolgens steeds een stapje dichterbij te komen en uiteindelijk misschien zelfs de hond te aaien. Op deze manier leer je dat zo’n situatie eigenlijk minder erg is dan je dacht en het rampscenario wat je in je hoofd hebt meestal ook niet uitkomt. 
   
• Gegeneraliseerde angststoornis: Je gaat leren om minder te piekeren door angstige gedachten bij te stellen en je bloot te stellen aan de angsten door verschillende exposureoefeningen. Het doel van exposuretherapie bij GAS is dat de cliënt leert om te gaan met onzekerheid en angst, zonder deze voortdurend te vermijden of te controleren. Op deze manier leert de cliënt dat de situaties of gedachten die zoveel zorgen veroorzaakten, niet zo bedreigend zijn als ze in eerste instantie leken. 
   
• Paniekstoornis: Omzetten van niet-helpende gedachten naar helpende gedachten, ontspanningsoefeningen en exposure oefeningen die buiten de therapie moeten worden voortgezet. Tijdens de behandeling word je blootgesteld aan lichamelijke sensaties die je ervaart bij een paniekaanval en tevens vaak veel angst oproepen (interoceptieve exposure). Op deze manier leer je wennen aan deze gevoelens en probeer je de vicieuze cirkel met lichamelijke klachten en versterking van paniek te doorbreken.  

Daarnaast kunnen psycho-educatie en ontspanningsoefeningen helpen bij de behandeling van angststoornissen. Voor een kleine groep jeugdigen waarbij CGT onvoldoende werkt kan er medicatie overwogen worden. Hier moet dan een psychiater bij betrokken worden. Als er sprake is geweest van een traumatische of nare gebeurtenis kan de therapie EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) ingezet worden. 

Voor een goede behandeling is het altijd belangrijk om samen met een geschoolde behandelaar tot een goed behandelplan te komen dat aansluit bij jouw specifieke klachten.